Гісторыя

Першым дзяржаўным фарміраваннем, у склад якога з ХI ст. ўвайшла Браслаўшчына, было Полацкае княства. З пачатку ХIV ст. рэгіён адышоў да Вялікага княства Літоўскага, вялікая яго частка адносілася да Віленшчыны, усходняя, з селішчамі Друя, Іказнь – да Полацкай зямлі. Адміністрацыйным цэнтрам рэгіёну, які ў дакументах канца ХV - першай паловы. ХVI ст. называўся воласцю, радзей паветам, стаў Браслаў.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1564-1566 гг. вызначаны дакладныя межы Браслаўскага павета ў складзе Віленскага ваяводства. Яго тэрыторыя была значна большай і ўключала прылеглыя землі сучасных Мёрскага і Шаркаўшчынскага раёнаў Беларусі, а таксама Ігналінскага і Зарасайскага раёнаў Літвы.

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай 1792 г. усходняя частка павета адышла да Расійскай імперыі і была часткай Дзісненскага павету Мінскай, з 1854 г. Віленскай губерні. Заходняя частка з некаторымі сумежнымі землямі рашэннем Гродзенскага сойма 1793 года пераўтворана ў Браслаўскае ваяводства.

Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай 1795 г. ваяводства было ліквідавана, а Браслаўскі павет, цэнтрам якога сталі Відзы, быў часткай спачатку да Літоўскай, з 1801 г. к Віленскай губерні. У 1836 г. повятовы цэнтр быў перанесены з Відз ў Езеросы, пазней перайменаваны ў Новааляксандраўск (сучасны Зарасай Літоўскай рэспублікі). Новааляксандраўскім стаў называцца і павет, у 1843 г. ён быў уключаны ў склад Ковенскай губерні.

У снежні 1918 г. утвораны Браслаўскі раён, пазней раён у складзе Літоўскай савецкай рэспублікі. З канца 1919 г. – у складзе Літоўска-Беларускай рэспублікі. У жніўні 1919 – чэрвені 1920 гг. і з восені 1920 года раён займалі белапольскія войскі. Тэрыторыя раёна ставілася да Сярэдняй Літвы, паўафіцыйнае фарміраванне, якое знаходзілася пад кантролем польскай ваеннай улады. 20 лютага 1922 года Сярэдняя Літва ўвайшла ў склад Польскай дзяржавы.

Да 1939 існаваў Браслаўскі павет Віленскага ваяводства. Пасля ўз'яднання Заходняй Беларусі з БССР ў студзені 1940 года павет быў ліквідаваны і ўтвораны Браслаўскі і Відзаўскі раёны Вілейскай вобласці. Частка тэрыторыі ўвайшла ў склад Мёрскага і Шаркаўшчынскага раёнаў, а таксама Літвы.
Браслаўскі і Відзаўскі раёны ў 1944-1954 гг. былі часткай Полацкай, у 1954 -1960 гг. да Маладзечанскай вобласці.
У 1960 годзе іх тэрыторыі былі аб'яднаны ў адзін Браслаўскі раён у складзе Віцебскай вобласці.
Браслаўскі раён пацярпеў падчас Вялікай Айчыннай вайны. Раённы цэнтр быў заняты нямецка-фашысцкімі акупантамі ў канцы чэрвеня 1941 года. За гады акупацыі фашысты знішчылі на Браслаўшчыне каля 10 тысяч мірных грамадзян, 97 вёсак, а чатыры вёскі падзялілі трагічны лёс Хатыні. Разам з жыхарамі былі спалены вёскі Репаўшчына, Баравыя, Стайкі, Лабэцкія.

Вызваленне краю ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў пачалося ў пачатку ліпеня 1944 года падчас правядзення другога этапу наступальнай аперацыі «Баграціён». За мужнасць і гераізм, праяўленыя падчас вызвалення Браслаўшчыны званне Героя Савецкага Саюза было прысвоена А.М.Жданаву, І.М.Валчкову, В.Л.Зайцаву (пасмяротна), В.А.Бабічаву, А.А.Аляксееву, А.І.Ісіпіну. Звыш тысячы ўраджэнцаў Браслаўскага раёна загінулі на франтах Вялікай Айчыннай вайны.

Браслаўскі раён багаты гісторыка-культурнымі помнікамі. У раёне 25 помнікаў археалогіі, 35 помнікаў матэрыяльнай культуры. Сярод іх неалітычныя стаянкі, гарадзішчы жалезнага веку, Полацкага княства, курганныя могільнікі, замчышча, культавыя валуны. У першую чаргу – гэта гарадзішча Замкавая Гара ў Браславе. Можна назваць унікальныя астраўныя замчышча ў в. Іказнь і Дрысвяты, гарадзішча Маскавічы, курганныя групы ў в.Укля і Опса.

Сярод культавых збудаванняў неабходна адзначыць комплекс (17 ст.) Бернардынскага кляштара ў аг.Друя, які складаецца з Траецкага касцёла і жылых карпусоў, касцёл у г.п. Відзы (пач. 20 ст.) – самы высокі на тэрыторыі Беларусі, драўляны Петрапаўлаўскі касцёл у аг.Дрысвяты (1926 г.)., касцёл у в.Слабодка (1903 г.), касцёл Божага Цела ў в.Іказнь (пач. 20 ст.), касцёл св.Яна ў аг.Опса (пач.20 ст.), Свята-Успенская царква (1910 г.) у г.п.Відзы, Свята-Траецкая царква (пач.20 ст.) у в. Кірыліна, Свята-Мікалаеўская царква (1905 г.) у в.Іказнь, Свята-Пакроўская царква (пач.20 ст.) у в.Мінкавічы. Захаваліся ў раёне 2 сядзібных дома.

У архітэктурным плане можна адзначыць сядзібу ў в.Відзы-Лаўчынскія (канец 18 ст). У г. Браславе асаблівы архітэктурны каларыт надаюць Свята-Успенская царква (1897 г.) і касцёл Нараджэння Маці Божай (1897 г.), што знаходзяцца побач адзін з адным пад схіламі Замкавай гары, а таксама комплекс жылой забудовы (1924-26 гг.) ў цэнтральнай частцы горада, будынак былой лячэбніцы (пач.20 ст.).

Маюцца помнікі садова-паркавага мастацтва. Гэта – парк «Бельмонт», закладзены ў 2-й палове 18 ст. На Замкавай Гары ў г.Браславе пахаваны вядомы лекар, грамадскі дзеяч С.Нарбут, у г.п.Відзы адзін з кіраўнікоў паўстання 1794 г. Т.Ваўжэцкі. На тэрыторыі раёна размешчана 49 воінскіх пахаванняў, значная колькасць мемарыяльных знакаў, звязаных з падзеямі 2-й сусветнай вайны.